دیار کریمان
کرمان در گذرگاه زمان نه فقط از عمری به درازای تاریخ برخوردار است بلکه در کنار این کمیت، از نظر کیفیت نیز گفتنیهای بسیار دارد. علیرغم مسایل و مصائبی که بر این دیار گذشته با این حال این سرزمین به همت مردمی پرتلاش و سازنده از سختیها نردبانی ساخته و تا چشمه خورشید صعود کرده است.
منطقهی کویر، کرمان با وجود آثار تاریخی ارزشمند و تفرجگاههای خوش آب و هوا ، از مناطقی است که در پائیز، زمستان و تابستان، پنجرهای به بوستان بهار را به روی انسان میگشاید و خستگی را از تن او میزدایند و او را به ستایش و تسبیح خداوندی وا میدارد.
درست در همان زمان که گرمای مناطق جنوبی مثل جیرفت و عنبرآباد به پنجاه سانتیگراد میرسد در فاصلهای نزدیک یعنی دلفارد هوا معتدل و کمی آن طرفتر، ساردوئیه، هوا خنک و شب هنگام سرد است در سایر مناطق استان نیز کم و بیش این تفاوت وجود دارد.
در دل این پهنه، جنگلها، مرتعها، مرغزارها و کوهستانهای مختلف و روستاهای خوش آب و هوا یافت میشود. در قسمتهایی از شرق، جنوب و حتی غرب شهر کرمان مناطق خوش آب و هوایی وجود دارد که تفرجگاه تابستانی گرمازدگان این دیار است. در اطراف ماهان، مناطق سرسبز و دلنشینی مانند سکنج، تیگران، عربآباد و… وجود دارد که در نوع خود از صفای خاصی برخوردارند.
فقط چند روز دلت را به تماشای دور دستهایی که به دیدن میارزند قرض بده، چمدانت را بردار و بگذار سفر تو را ببرد، بگذار جادهها تو را از روزمرگی بدزدند، بگذار جادهها بفهمند تو هنوز هم با آنها پیوند داری … گوش کن زیباییهای کویر تو را صدا میزند …
داشتههایی چون کلوتها، منطقهی گندم بریان(یکی از گرمترین نقاط کره زمین) رود شور و … زیباترین کویر جهان را در بخش شرقی استان بهوجود آورده است. وجود 12 قله بالای 4000 متر و 86 قله بالای 3000 متر، بازار سرتاسری کرمان(طولانیترین بازار سرپوشیده جهان)، تمدن 6000 ساله هلیلرود و… که گردشگران را به سوی این استان پهناور سوق میدهد.
کرمان
شهرستان کرمان در شمالشرقی استان کرمان واقع شده و شهر کرمان مرکز استان است. کرمان از نادر شهرهای کشور است که مجموعهای از جاذبههای مختلف را در خود جا داده است بهعبارت دیگر جاذبههای کرمان را میتوان به سه بخش جاذبههای تاریخی و توریستی، جاذبههای طبیعی و گردشگری و جاذبههای کهن تقسیم کرد.
در گشت و گذاری در شهر، نخستین نقطهای که مسافر را به خویش میخواند، «راستهی بازار» است. این بازار ۳ کیلومتر طول دارد و در زمانهای مختلف ساخته شده است. آن بخشی که در دورهی صفویه و قاجاریه ساخته شده، طاقهای ضربی و گنبدهای متعددی دارد و بر بالای هرگنبد، نورگیری هست که فضای نیمه تاریک بازار را روشن میکند.
بازار کرمان
یکی از مهمترین بازارهای ایرانی بشمار میرود که مجموعههای با ارزشی را در خود دارد از جمله مجموعه گنجعلیخان، ابراهیمخان، وکیل و… .
بازار میدان ارگ
این بخش از بازار غربیترین قسمت بازار کرمان و مانند مستطیل دور محوطه پارک توحید را محاصره کرده است، نمای اطراف میدان در سالهای اخیر هماهنگ با معماری قدیم بازسازی و اجرا شده است.
در ضلع شرقی بازار ارگ، سردر ورودی بازار سرتاسری واقع شده است.
بازار سرتاسری کرمان، این راستهی بازار از میدان ارگ آغاز شده و به خیابان میرزارضای کرمانی ختم میشود، هر بخش از بازار کرمان در زمان یکی از حکام و فرمانروایان این دیار ساخته شده است. بازار سرتاسری یکی از طولانیترین راسته بازارهای ایران محسوب میشود که طول آن حدوداً 1200 متر و جهت آن شرقی- غربی است.
بازار مسگری شمالی
این بازار در شمال میدان گنجعلیخان قرار دارد و در غرب آن، چهارسوق مسگری واقع شده است و شرق آن به بازار کلاهمالی متصل میشود، طول این بازار 88 متر و عرض آن شش متر است.
بازار ابراهیمخان(بازار زرگرها)
بازار ابراهیمخان بهصورت یک راسته متقاطع عمود بر بازار کلاهمالی و به موازات بازار کفاشها واقع شده و در طرفین سردر ورودی، مدرسه، حمام و آبانبار واقع شده است که کاشیکاری سردر آن در نوع خود بینظیر است. این بازار در ابتدا و انتها به دو در بزرگ چوبی که در ساعات و ایام تعطیل بسته میشوند، مجهز است.
بازار ارگ
اولین بخش از بازارهای شرقی- غربی، بازار ارگ است که از میدان میدان ارگ آغاز شده و به چهارسوق گنجعلیخان ختم میشود. این بازار به دو بخش فرعیتر به نام نقارخانه و بازار سراجی تقسیم میشود، در گذشته در طبقه بالای نقارخانه، نقاره مینواختند که از همینرو به این نام شهرت یافته است.
بازار مسگری غربی
در جنوب این بازار، چهارسوق گنجعلیخان قرار دارد و شمال آن چهارسوق مسگری واقع شده است.
بازار اختیاری
چهارمین قسمت بازار کرمان که از انتهای بازار جنوبی گنجعلیخان آغاز و تا اول بازار وکیل امتداد مییابد بازار اختیاری است. از عناصر موجود در این بخش از بازار میتوان مسجد چهل ستون، کاروانسرای گلشن، سه بازارچه سرداری و در انتهای آن حمام(چایخانه سنتی) وکیل را نام برد.
بازار گنجعلیخان
این بازار حدفاصل بین چهارسوق و بازار اختیاری واقع شده که سبک معماری جالبی از عصر صفوی به یادگار گذاشته است. بازار گنجعلیخان در بخش جنوبی میدان گنجعلیخان قرار گرفته است که 16 طاقنما در سمت چپ، آن را به میدان مربوط میکند.
بازار وکیل
در انتهای بازار اختیاری، بازار و مجموعه وکیل قد علم کرده و از زیباترین بازارهاست، بازار وکیل مطابق الگوی بازارهای ایرانی دراز و کشیده ساخته شده است و هر صنف در بخش خاصی از آن قرار داشتهاند.
بازار مظفری
این بازار از انتهای بازار وکیل شروع و به خیابان میرزارضای کرمانی، محل قدیم دروازه مسجد ختم میشد و جز مجموعه مظفری است. از پدیدههای این بخش از بازار میتوان به تکیه(صفه) عزاخانه، بازار قدمگاه و مسجد جامع کرمان اشاره کرد.
بازار حاجآقاعلی، این بازار نیز از انتهای بازار کفاشها آغاز میشود و به خیابان شریعتی روبروی بازار عزیز خاتمه مییابد، از مکانهای دیدنی در طول این بازار طلافروشی میتوان به مدرسه معصومیه مجموعه حاجآقاعلی اشاره کرد.
مسجد جامع کرمان
پس از طی بازار سرپوشیده، از در کوچکی میتوان وارد مسجد جامع شد. این مسجد از مساجد مهم و معروفی است که میگویند در زمان «عمربن عبدالعزیز» بنا نهاده شده است.
مسجد جامع کرمان، یکی از مفاخر فرهنگ و تمدن ایران بشمار میرود. در این مکان مقدس، هنر معماری دست به دست عشق و ایمان داده و یاد بودی پر ارزش بر جا گذارده که نشان از عظمت اندیشه و خلاقیت این دیار دارد. خلاقیتی که با شکیبایی و صبر، کاشیها را یک به یک بر هم چیده تا گنبدی سترگ، منارههایی سر به آسمان کشیده و شبستانهایی بینظیر پدید آورد.
این مسجد به سال ۷۵۰ ه . ق ساخته شد. بنای آن را به «امیر مبارزالدین محمد مظفری»، سرسلسله آل مظفر نسبت میدهند بنابر تاریخی که برسنگی در داخل مسجد منقوش است، محلی که مسجد در آن بناشده، ابتدا در بیرون شهر کرمان جا داشت، اما به مرور که شهر گسترده شد، مسجد در داخل شهر قرار گرفت. مسجد جامع با سردر عالی، کاشی کاری معرق و کتیبه تاریخی، یکی از بناهای پرارزش کرمان است.
بر سنگهای مرمرین محراب آن آیات قرآن کریم با خطی بینهایت خوش و زیبا نقش بسته و کاشیهای معرق در گوشه و کنار آن دیده میشود.
گنبد جبلیه
در منتهی علیه شرقی کرمان گنبد بزرگ و عجیبی قرار دارد، این گنبد هشت ضلعی تماماً از سنگ است. در هشت طرف آن هشت درب به عرض 2 متر قرار گرفته است که اخیراً برای استحکام بنا و جلوگیری از خرابی آن، درگاهها را با سنگ مسدود کرده و فقط یکی را باز گذاشتهاند. قدمت این گنبد را میتوان به پیش از اسلام مربوط دانست. این گنبد در سال 1383 به موزه سنگ جبلیه تبدیل شد.
مقبره خواجه اتابک
در محلهی جنوبشرقی شهر کرمان نزدیک بازار قرار دارد و از بناهای ارزنده دوره سلجوقی در قرن ششم هجری است. نمای داخلی و خارجی بنا بهوسیلهی گچبری و آجر کاری منظم، تزئین شدهاست. از آثار با ارزش بنای مقبره، خطوط کوفی و ثلث آن است که به گچ و آ جر در نمای داخلی آن بهکار رفته است.
امامزاده شاهزاده محمد
یکی از بقاع متبرکه شهر کرمان، مرقد امامزاده شاهزاده محمد از نوادگان امام موسی کاظم(ع) است. این بنا متشکل از حرم، گنبد و رواق است و فضای مشجر و زیبایی، بنای این امامزاده را در برگرفته است. این بقعه متبرکه در چهار راه بهار، خیابان شاهزاده محمد کرمان واقع است.
آتشکدهی کرمان
این معبد در خیابان زریسف(شهدا)، خیابان میراز برزو آمیغی قرار دارد و آخرین آتشکدهی کرمان بشمار میرود.
آتشکده در باغ مصفایی واقع است که قبلاً منزل مسکونی جهانگیر اشیدری بوده و با تغییراتی بهصورت آتشکده درآمده است. آتش موجود در این آتشکده براساس نظر موبدان زرتشتی، همان آتش چند هزار سالهای است که از هند به آتشکده محله شهر و از آنجا به این آتشکده، به روز سروش از ماه شهریور 3652 یزدگردی انتقال یافته است. قدمت این آتشکده بیش از نود سال است (1387 خورشیدی مصادف با 3746 یزدگردی). هماکنون موزهی زرتشتیان در این محل برقرار است.
یخدان مؤیدی
در گذشته یخدان مؤیدی خارج از شهر کرمان قرار داشت و بر اثر توسعهی شهری اکنون داخل شهر(خیابان شهید کامیاب) جا گرفته و اطراف آن فضای سبز جالبی احداث شده است. عناصر تشکیلدهندهی یخدان عبارتند از مخزن، حصار، استخر و چاله یخ، پلان یخدان دایرهای و پوشش آن از خشت و ملات رس است و به صورت گنبدی بزرگ نمایان است.
کتابخانهی ملی کرمان
این اثر ارزشمند در خیابان شهید رجایی(خورشید) واقع است. دارای سردری مرتفع و زیبا، فضایی مشجر و باصفا و نیز مکان مطالعه، مخزن کتاب و بخشهای تحقیق و پژوهش و رایانه است.
بنای کتابخانه به سال 1308 خورشیدی باز میگردد که معمار آن محمدعلی راوری این بنا را بهسفارش جمعی از سرمایهداران کرمان، رفسنجان و یزد احداث کرد تا کارخانه ریسندگی و بافندگی خورشید در آن فعالیت خود را آغاز کند. سالن 4000 متری موجود با سقفهای گنبدی زیبا دارای 66 ستون هشتضلعی است.
تخت درگاه قلیبیگ
این بنا در جنوبشرقی کرمان در زاویهی جنوبی کوه قلعه دختر واقع شده است و منسوب به یکی از نوادگان بیرام بیگ به نام درگاهقلیبیگ (جد خاندان درگاهی) است. سنگ قبر آن در عهد صفوی نوشته شده است.
باغ فتحآباد
این باغ که در روستایی در 25 کیلومتری شهر کرمان قرار دارد و الگوی احداث باغ شاهزاده ماهان بوده، از آثار عصر قاجاریه و از یادگارهای فضلعلیخان بیگلربیگی است و بههمین دلیل آن را باغ بیگلربیگی میگویند.
عبور آب فتحآباد از میان این باغ، به آن صفا و طراوت خاصی میبخشیده است. این باغ توسط سازمان میراث فرهنگی در دست مرمت قرار دارد.
قلعه دختر
قلعهی دختر یکی از آثار معروف تاریخی شهر کرمان است که در شمالشرقی و در داخل محدودهی شهر کرمان قرار دارد. بنای آن را به هفتواد یابلاش اشکانی نسبت میدهند. البته افسانهها و اعتقادات مردم با پژوهش تاریخی در باب وجه نامگذاری این اثر، مغایرت دارد.
بنابر افسانهها و داستانهای محلی، گویند دختری بر این قلعه فرمانروایی داشته که با دردست داشتن طلسمی آن را ناگشودنی ساخته بود. اما پژوهشهای تاریخی برآن است که نام دختر برای پارهای قلاع درگوشه و کنار کشور بدان دلیل بوده که آن قلاع استوار و ناگشودنی و بکر بودهاند.
قدمت این قلعه به دوران ساسانی میرسد و بازمانده معبدآناهیتا(الهه ناهید، نگهبان آبها، زنان، گیاهان و باروی) است.
ساختمانهای این قلعه روی هم به دو قسمت مجزا تقسیم میشود، قسمتی که بر فراز قله نسبتاً مرتفع جنوب شرقی قرار دارد و بهطور کامل به علت وضع طبیعی آن از قلعه مجزاست و قسمت دوم بر تپهی کوتاهتری قرار دارد. در زمان سلجوقیان نیز، قلعه دختر پناهگاه کرمانیان محسوب میشده است.
قلعهی اردشیر
قلعهی اردشیر در مجاورت قلعه دختر قرار دارد که هر دو از آثار پیش از اسلام هستند و در بالای تپه مرتفعی واقع شده که با سطح جلگه کرمان نزدیک 150 متر ارتفاع دارد. دیوارهای قلعه از خشتهای بسیار ضخیم ساخته شده که از ابعاد خشتهای معمولی و متداول بسیار حجیمتر است. در فاصلهی بین دو قلعه، ساختمانهایی مثل قصر، عبادتگاه و دیگر مکانها دیده میشود.
از وجود برخی قطعات کاشی در این قلعهها مشخص میشود در ساخت این سازهها از هنرهای منحصر بفردی استفاده شده که به مرور زمان از بین رفتهاند. این قلعه منسوب به «اردشیر بابکان» است.
اردشیر بابکان بنیانگذار سلسله شاهنشاهی ساسانی، در اوایل تشکیل حکومت مقتدر مرکزی، پس از فروکش کردن شورش شهرهای «داراب گرد» و «نیریز» در استان فارس به قصد باز پسگیری کرمان حرکت کرد چون در آن زمان حاکمی به نام «ولخش» از سلسله اشکانی برکرمان حکومت میکرد و دم از استقلال میزد، اردشیر بابکان با او جنگید، او را اسیر و پسر خود را حاکم کرمان کرد.
از قطعات کاشی که «میجر ساکس» در محوطهی قلعه دیده، برمیآید که برخی ساختمانهای آن علاوهبر جنبهی نظامی، جنبهی بزمی نیز داشته و هنرهای ظریف در تزئین آن دخالت کرده است. در رشتهی جنوبی قلعه اردشیر صخرهای نسبتاً بلند دیده میشود که از اواسط صخرهی پلکانی برای رسیدن به قله آن تراشیدهاند که 134 پله دارد و ساکس احتمال داده است که این محل نقاره خانه قلعه بوده است.
باغ موزه هرندی
بعد از چهارراه ولیعصر به چهارراه طهماسبآباد میرسید و شاهد باغ موزه زیبایی خواهید بود که یادگار روزهای تبعید رضاشاه است، وی که از طریق اصفهان و یزد عازم بندرعباس و تبعید به جزیرهی موریس بود،در غروب دوشنبه 31 شهریور1320 به کرمان وارد شد و در این محل منزل گزید ساختمان مرکزی در دو طبقه و در میان باغ بنا شده و امروز بهعنوان موزهی سازهای استاد مسعود و موزه باستانشناسی استفاده میشود، باغ موزه هرندی یکصد سال قبل و در حدود سالهای 1280 بهوسیله عدل السلطان احداث شد و بعدها مرحوم آقا شیخ ابوالقاسم هرندی که از تجار یزدی بود آن را خریداری کرد.
ضرابخانه گنجعلیخان( موزه سکه)
در ضلع شمال میدان گنجعلیخان، داخل بازار مسگری شمالی و روبروی حمام، ضرابخانه گنجعلیخان واقع است که با گچبری زیبایی تزئین شدهاست. در گذشته در آن مسکوکات طلا و نقره دولتی را ضرب میکردند، در سال 1370 همزمان با بزرگداشت خواجوی کرمانی، این مکان بهعنوان موزه سکه مورد بهرهبرداری قرار گرفت.
در این موزه مسکوکات متعلق به ادوار مختلف تاریخی از قبیل اشکانی، ساسانی، اموی، عباسی و … قاجاری و پهلوی به همراه اطلاعات مربوط در معرض دید بازدیدکنندگان قرار دارد.
حمام گنجعلیخان
حمام گنجعلیخان در سمت راست بازار گنجعلیخان واقع است. این حمام مجموعهای از تلفیق هنر معماری و کاربرد مصالح گوناگون با فضایی متناسب است. حمام اثری بدیع با کاشیکاریهای زیبا، نقاشیها، گچبریها، مقرنس کاریها و کاربندیهایی است که هر بیننده را به تحسین وا میدارد.
حمام گنجعلیخان در سال 1005 ه. ق( دوره صفوی) به دستور گنجعلیخان حاکم وقت کرمان و معماری سلطان محمد معمار یزدی آغاز و در سال 1020 به پایان رسید. حمام تا حدود 72سال پیش دایر بوده است اما هماکنون نقش و کارکرد توریستی پیدا کرده و به موزه مردمشناسی تبدیل شده است. مجسمههایی توسط اساتید دانشکده هنر و دانشگاه تهران(استاد میربابایی و نشان تانیک) طراحی و در قسمتهای مختلف حمام قرار داده شده تا بدین وسیله صحنههایی از استحمام به شیوه سنتی به معرض نمایش گذاشته شود.
مدرسه گنجعلیخان
این مدرسه در ضلع شرقی میدان واقع شده، گویا روزگاری مدرسه بوده و بعدها به کاروانسرا مبدل شده است. نمای داخلی و خارجی این مدرسه کاشیکاری معرق جالبی از عصر صفوی به یادگار گذاشته است. این مکان تا زمان حمله آقا محمد خان قاجار به کرمان مدرسه بوده و پس از ویران شدن به دستور وی، تعطیل شده و در اواسط قرن سیزدهم بهعنوان کاروانسرا مورد استفاده قرار میگیرد. سال 1007 ساخت بنا آغاز و در سال 1029 به اتمام میرسد.
مسجد گنجعلیخان
این بنا در گوشهی شمالشرقی میدان و همجوار با مدرسه واقع شده است. این مسجد کوچک(خصوصی) اما بینهایت زیبا در واقع موزه کوچکی از هنرهای تزئینی اسلامی نظیر کاشیکاری، گچبری و خطاطی است که به سبک زیبایی آراسته شده است.
سرای گلشن
این سرا در قسمت چپ بازار اختیاری و در غرب مدرسه گنجعلیخان واقع شده است. و در قرن یازدهم هجری قمری از درآمد موقوفه گنجعلیخان به سعی عبدالباقی تاجر کاشانی به اتمام رسیده است. این بنای دو طبقه در سال 1370 توسط سازمان میراث فرهنگی کرمانی و با مشارکت حجرهداران مرمت اساسی شد.
مسجد جامع مظفری
مسجد جامع مظفری در ضلع غربی میدان شهدا(مشتاقیه) واقع شده است. درهای ورودی آن از جنوب به بازار قدمگاه و از شمال به خیابان دکتر شریعتی و از شرق به میدان شهدا باز میشود.
این بنا در ضلع شرقی سردری رفیع و عظیم دارد که با کاشیکاری زیبایی تزئین شده و برج ساعت زینت بخش این سردر رفیع است. این مسجد در دوران حکومت امیر مبارزالدین محمد مظفر سر سلسله آل مظفر بنا شده است. تاریخ بنا به موجب کتیبه سردر اصلی 750 ه. ق میباشد.
مسجد امام (ملک)
از قدیمیترین مساجد کرمان و شاید ایران، مسجد بزرگ و معروف ملک است، مسجد ملک در عهد سلاطین سلجوقی کرمان بنا شده است و بنای آن را به ملک توران شاه منسوب دانستهاند. این مسجد در خیابان امام واقع شده است. قسمتهای مختلف مسجد بهویژه صفهی اصلی در زمان وکیلالملک و ایوان شرقی در قرن اخیر به همت مرحوم دیلمقانی بازسازی شده است.
مشتاقیه
از بناهای دورهی قاجاریه در کرمان بنای مشتاقیه است. این بنا از سه گنبد تشکیل شده که مقابر«مشتاق علیشاه»، «شیخ اسماعیل»، «کوثر علیشاه» از بزرگان صوفیه را در خود جا داده است.
پس از قتل مشتاق علیشاه در 21 رمضان 1206 ه.ق در مدخل مسجد جامع کرمان، او و یار همراهش «درویش جعفر» در این مکان مدفون و از آن به بعد، به نام مشتاقیه معروف شد. این بنا در میدانی به همین نام که مسجد جامع کرمان نیز در ضلع غربی آن واقع شده است، قرار دارد.
قبهی سبز (پایگاه علم و دانش 750 ساله)
قبهی سبز یکی از قدیمیترین و زیباترین آثار تاریخی کرمان و از بناهای قرن هفتم ه.ق است که ساختمان آن توسط براق حاجب، مؤسس سلسله قراختاییان کرمان، در حدود سال 630 ه.ق آغاز شد و در سال 681 پذیرای ترکان خاتون همسر قطب الدین و حاکم دانشمند و محبوب کرمان شد.
ترکان خاتون مدرسه قطبیه(ترکانیه) را که بهدستور قطبالدین محمد آغاز شده بود، به پایان رساند. دارالشافی مجموعه نیز به دست پرتوان وی تأسیس شد.
موزه دفاع مقدس
عصر روز دوم را بهتر است به موزهی دفاع مقدس اختصاص دهید برای رسیدن به این موزه وارد راستای خیابان شریعتی شوید وخود را به چهارراه کاظمی برسانید و از آنجا وارد خیابان صمصام شوید این بنای ارزشمند در شمال شرقی کرمان قرار گرفته و یادگاری است از کنگره سرداران شهید این دیار، آثار شهداء، وصیتنامههای سلحشوران راست قامت، نمونههایی از سلاحهای به غنمیت گرفته شده، فضایی که برخی عملیات لشکر ثارالله را بازسازی میکند و سنگرهای و امکانات دیگر جبهه از دیدنیهای این موزه است، برای دیدن این موزه قریب به 2 ساعت را تعیین کنید که بازدید موزه دفاع مقدس معنویت خاصی به انسان میبخشد.
